Yn ystod Wythnos Iechyd Meddwl Plant (3-9 Chwefror 2025), cawn glywed gan rai o'r sefydliadau sy'n cefnogi gofalwyr ifanc drwy ddarparu seibiant byr iddynt.
Mae Wythnos Iechyd Meddwl Plant yn wythnos ymwybyddiaeth iechyd meddwl a lansiwyd gan yr elusen iechyd meddwl plant, Place2Be. Mae'r wythnos hon yn bodoli i alluogi, arfogi a rhoi llais i bob plentyn a pherson ifanc yn y DU. Thema 2025 yw Adnabod Dy Hun, Tyfu Dy Hun, gyda’r nod o arfogi a grymuso plant a phobl ifanc ledled y DU i gofleidio hunanymwybyddiaeth ac archwilio beth mae hyn yn ei olygu iddynt.
Mae gofalwyr ifanc yn wynebu llu o heriau o ganlyniad i’w rôl ofalu. Mae arolwg blynyddol Carers Trust yn dangos bod gofalwyr ifanc yn wynebu anfantais ar draws sawl agwedd ar eu bywydau, gan gynnwys iechyd meddwl a chorfforol, cyllid, addysg a chyflogaeth.
Mae dros 8,000 o ofalwyr ifanc yng Nghymru o dan 18 oed, gyda rhai mor ifanc â phum mlwydd oed. Mae’r Cynllun Seibiant Byr yn cefnogi llawer ohonynt i fanteisio ar gyfnod byr o seibiant. O’r gofalwyr ifanc a ymatebodd i’n harolwg yn yr Asesiad Seibiannau Byr Interim, dim ond chwarter ohonynt a gafodd seibiant o rywle arall yn y 12 mis diwethaf.
I’r rhan fwyaf o bobl ifanc, mae cartref yn gyfle i gymryd seibiant o’r ysgol, ond i lawer o ofalwyr ifanc, mae’r sefyllfa i’r gwrthwyneb. Unwaith yn ôl gartref, gallent fod yn gofalu am frawd neu chwaer neu riant, yn gwneud gwaith tŷ, yn coginio prydau, ac yn aml yn darparu cefnogaeth emosiynol.
Mae Honeypot Children's Charity yn canolbwyntio ar ofalwyr ifanc o dan 18 oed, gyda thua 50% ohonynt rhwng 5 a 12 oed, grŵp sydd yn aml yn guddiedig oddi wrth gymdeithas a chefnogaeth gofal. Yn ystod chwe mis cyntaf eu prosiect Seibiannau Byr, manteisiodd cannoedd o ofalwyr ifanc ar seibiant haeddiannol o’u cyfrifoldebau gofalu.
Maent yn adrodd am un gofalwr ifanc a elwodd o'r cynllun:
Mae Leah-Rose, 7 oed, yn gofalu am ei mam, Sally, sydd â nifer o fydiau pob dydd. Mae’n helpu gyda phopeth o agor lapiau i helpu ei mam i wisgo. Mae’n ffynhonnell enfawr o gefnogaeth emosiynol iddi ac mae bob amser yno pan fo’i mam yn ei hangen. Mae wedi cael trafferth derbyn anabledd ei mam ac yn aml wedi cael ei bwlio gan ei chyfoedion. Fe ddaeth yn ysgafn a llawn pryder, gyda phroblemau yn yr ysgol a chymdeithasu. Ar ei seibiant cyntaf i Honeypot, fe wnaeth Leah ffrindiau newydd a mwynhau gweithgareddau hwyliog fel crefft, gwneud pitsas a nofio am y tro cyntaf. Fe ddarganfu hefyd fan lle gallai ymlacio a bod yn hi ei hun.
Cynhaliwyd prosiect Cynllun Seibiant Byr gan Action for Children, gan gynnig grantiau bach hyd at £50 i ofalwyr ifanc o Ynys Môn a Gwynedd i'w defnyddio ar seibiant byr yn ôl eu hanghenion a'u diddordebau.
Meddai Katie Roberts, Ymarferydd Plant a Theuluoedd o Action for Children:
"Mae seibiannau byr yn rhoi rhyddid a gofod i ofalwyr ifanc orffwys, naill ai fel unigolyn neu fel rhan o grŵp ehangach lle gallant gyfarfod ag eraill. Mae’n eu gwneud yn llai tebygol o deimlo’n ynysig ac yn fwy tebygol o wneud ffrindiau newydd yn y rhwydwaith gofalwyr ifanc drwy gymryd rhan mewn gweithgareddau newydd hwyliog."
Dywed Katie, "Mae’r prosiect hwn yn rhoi seibiant iddynt rhag pwysau a gwrthdaro gartref, gan sicrhau eu bod yn teimlo’n llai euog am gymryd seibiant byr o'u rolau gofal."
Diolch o galon. Gall rhywbeth fel hyn ymddangos yn fach i eraill, ond i mi a’m teulu roedd yn golygu’r byd.
– Gofalwr Ifanc
Yn aml, mae gofalwyr ifanc yn aros yn guddiedig rhag cymdeithas. Mae’r Cynllun Seibiannau Byr nid yn unig yn cynnig seibiant iddynt o’u cyfrifoldebau gofalu, ond mae hefyd yn chwarae rhan bwysig wrth helpu i’w gwneud yn fwy gweladwy ac yn fwy tebygol o dderbyn cymorth ehangach.
Dywed Becky Evans, Prif Weithredwr Credu:
"Mae’r Cynllun Seibiannau Byr wedi bod yn newid arwyddocaol. Mae wedi bod yn hynod o bwysig i ofalwyr ifanc ac oedolion sydd wedi elwa ohono. Mae wedi caniatáu iddynt deimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi, eu cydnabod a’u parchu, drwy gael eu cyfraniad i'w teuluoedd, cymunedau a chymdeithas yn cael ei gydnabod a’i gadarnhau."
Mae’n cael ei gydnabod yn eang bellach bod bod yn yr awyr agored ac ym myd natur yn hynod o fuddiol i’n hiechyd meddwl. Neb sy’n gwybod hyn yn well na’n partner cyflenwi, Partneriaeth Awyr-Agored. Mae’r sefydliad yn helpu gofalwyr ifanc i fwynhau gweithgareddau cyffrous fel hwylfyrddio, padlfyrddio, crefft coedwig, dringo creigiau a beicio mynydd.